Temat niepełnosprawności jest nadal postrzegany w Polsce głównie poprzez pryzmat medyczny. O osobach z niepełnosprawnością myśli się głównie jako o pacjentach, bądź o ludziach, których życie ma wymiar jednowymiarowy sprowadzający się do ‘walki z tragedią’ jaką jest bycie osobą niepełnosprawną.

Niepełnosprawność – nie tylko bariery architektoniczne

Na takie podejście wpływają nie tylko stereotypy wynikające z braku wiedzy na temat realnego życia takich osób, ale przede wszystkim głęboko zakorzeniony w kulturze paradygmat, który kształtuje to, co w danym społeczeństwie jest uznawane za normalne, pożądane czy mające społeczną wartość. Niepełnosprawność od wieków, szczególnie w kulturze europejskiej, symbolizuje to, co odmienne i niechciane a w konsekwencji wyparte na społeczny i kulturowy margines. Współcześnie osoby z niepełnosprawnością tylko potencjalnie mogą na równych prawach uczestniczyć w życiu społecznym i politycznym kraju. Bariery zarówno materialne jak i mentalne stanowią ogromną przeszkodę w partycypacji społecznej i obywatelskiej. W tzw. modelu społecznym (ang. social model) niepełnosprawność definiuje się nie jako cechę i problem danej osoby, ale jako zjawisko, które powstaje w interakcji z osobą posiadającą (jakąś) niepełnosprawność czy chorobę a zewnętrzną fizyczną i niematerialną rzeczywistością (np. inni ludzie, bariery architektoniczne, wartości kulturowe itp.). Rodzaj i jakość tej interakcji wpływa na sytuację oraz status osoby z niepełnosprawnością a tym samym mówi bardzo wiele o danym społeczeństwie i dominującym systemie wartości.

Niestety bardzo często niepełnosprawność nie jest 'z automatu’ uwzględniana w inicjatywach np. organizacji pozarządowych, szczególnie takich, które w założeniu mają edukować i aktywizować w zakresie praw człowieka, liderstwa i aktywizmu. Owszem, powstają ważne inicjatywy, które mierzą się z tym tematem, ale zazwyczaj mają wymiar medyczny, psychologiczny, rehabilitacyjny a nie społeczny i obywatelski. W efekcie, niepełnosprawność funkcjonuje w nich jako ‘osobna kategoria’ zamiast być uwzględniana w ‘pakiecie’ z innymi społecznymi kategoriami takimi jak np. płeć, etniczność, rasa, orientacja seksualna, wyznanie. Ponadto, inicjatywy, które mają na celu budowanie sieci młodych liderów najczęściej nie łączą środowisk osób pełno i niepełnosprawnych. Często powodem takiej sytuacji są istniejące w Polsce bariery architektoniczne, które utrudniają zorganizowanie ogólnodostępnego projektu edukacyjnego.

HIA Polska i temat niepełnosprawności

Temat niepełnosprawności był stale obecny zarówno w naszych inicjatywach edukacyjnych i aktywistycznych. Ponadto, zespół oraz sieć aktywistów HIA Polska są różnorodne i należą do nich również osoby pełno- i niepełnosprawne. Nasze edukacyjne i osobiste doświadczenia w zakresie uwzględniania tematyki niepełnosprawności w projektach prawnoczłowieczych stały się również inspiracją dla pozostałych organizacji w ramach międzynarodowej sieci Humanity in Action. Dzięki temu sieć HIA stara się razem przecierać szlaki w zakresie ‘mainstreamingu’ niepełnosprawności w projektach edukacyjnych i aktywistycznych na rzecz praw człowieka i mniejszości.

Naszym flagowym projektem, dzięki któremu przetestowaliśmy zarówno aspekty merytoryczne jak i logistyczne związane z tematem niepełnosprawności jest pierwszy tego typu interdyscyplinarny projekt zrealizowany w Polsce w latach 2010-2012 zatytułowany „NIE/PEŁNO/SPRAWNI: Uprzedź uprzedzenia”.

Celem inicjatywy było pokazanie związku pomiędzy PRAWEM a stereotypowym PRZEDSTAWIANIEM i POSTRZEGANIEM osób z niepełnosprawnościami i wpływie tej zależności na JAKOŚĆ ich ŻYCIA i partycypację społeczną. Uczestnikami projektu było 20 pełno- i niepełnosprawnych studentów i doktorantów z całej Polski. Projekt miał na celu umożliwienie uczestnikom zdobycie niezbędnej wiedzy i umiejętności pozwalających działać w innowacyjny sposób na rzecz praw osób z niepełnosprawnościami oraz na rzecz zmiany wizerunku niepełnosprawności. Za pośrednictwem naszego projektu stworzyliśmy możliwość do wzajemnego poznania i do rozpoczęcia wspólnej działalności reprezentantów różnych środowisk oraz dyscyplin akademickich. Uczestnicy projektu współpracowali z doświadczonymi ekspertami, wyróżniającymi się aktywistami i działaczami.

Projekt składał się z szeregu działań, którym przyświecały cztery hasła: WIEM! KOMUNIKUJĘ! DZIAŁAM! ZASKAKUJĘ! Miały one miejsce zarówno w ‘wirtualu’ (kurs on-line i wirtualna przestrzeń interakcji, wspólnie prowadzony blog) i ‘realu’ (warsztaty, prelekcje i konferencje eksperckie w Warszawie). Wyszliśmy również poza „cztery ściany projektu”, aby trafić do szerszego grona (również przypadkowych) odbiorców (magazyn dziennikarski oraz happening). Chcąc dać wyraz wypracowanym wspólnie rozwiązaniom i postulatom stworzyliśmy manifest Uprzedź Uprzedzenia, który został zaprezentowany w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich będąc jednocześnie pierwszym w Polsce twórczym tłumaczeniem Konwencji ONZ o Prawach Osób Niepełnosprawnych. Działania podjęte w ramach „Uprzedź uprzedzeń” spotkały się z dużym zainteresowaniem organizacji pozarządowych i instytucji państwowych oraz mediów. Większość uczestników tego pionierskiego projektu należy do sieci aktywistów HIA Polska i nadal w najróżniejszy sposób aktywnie działa w temacie niepełnosprawności.

‘Gwoździe’ programu :)

• (MEGA)zin

Stworzenie pierwszego w Polsce aktywistycznego magazynu łączącego aktywistów pełno i niepełnosprawnych, którzy w swoich artykułach, felietonach, reportażach i wywiadach przedstawili tzw. trudne sprawy w świeży i lekki, ale nie banalny czy płytki sposób. Zakręcony (MEGA)zin, którego motto brzmi „Nigdy nie wiesz co jest w środku” ma za zadnie „rozbrajać’ stereotypy dotyczące niepełnosprawności & inspirować innych do działania! Tutorami w procesie twórczym byli m.in. doświadczeni redaktorzy: Tomasz Przybysz-Przybyszewski, Integracja; Agata Michalak, KUKBUK; Sylwia Kawalerowicz, Activist oraz Danuta Dowjat, pisarka. (MEGA)zin dostępny zarówno w wersji polskiej i angielskiej.

• Manifest Uprzedź Uprzedzenia

Pierwsze w Polsce twórcze tłumaczenie na język młodych Konwencji ONZ o Prawach Osób Niepełnosprawnych, które zostało ogłoszone 10 grudnia 2011 r. z okazji Międzynarodowego Dnia Praw Człowieka a szerzej przedstawione podczas konferencji eksperckiej ekipy ‘Uprzedź uprzedzenia’ pt.: „Mówią, że się „nie da”. My uważamy inaczej” w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich 27.03.2012 r. Konferencja była eksperckim podsumowaniem projektu oraz okazją dla młodych liderów i ekspertów do wyrażenia swojego merytorycznie uzasadnionego poparcia dla ratyfikacji przez Polsce Konwencji ONZ o Prawach Osób Niepełnosprawnych. W konferencji udział wziął m.in. Marek Plura, poseł do Parlamentu Europejskiego.

• Happening „Dorysuj credo kredą”:

Pierwszy w Polsce happening osób pełno i niepełnosprawnych z okazji Europejskiego Dnia Protestu Przeciw Dyskryminacji Osób Niepełnosprawnych, który odbył się 5 maja 2011 w centrum Warszawy ale w symbolicznym miejscu łączącym cała Polskę czyli koło stacji kolejowej Warszawa Centralna. Zobacz galerię z happeningu oraz pocztówkę.

• Ratyfikacja Konwencji ONZ o Prawach Osób Niepełnosprawnych:

Twórczynie projektu uprzedź uprzedzenia oraz uczestnicy projektu otrzymali zaproszenie od Prezydenta RP na uroczystą Ratyfikację Konwencji ONZ w Pałacu Prezydenckim w dniu 6 września 2012.

• Film o „Uprzedź uprzedzeniach” (z angielskimi napisami):

• Blog projektu: www.uprzedzuprzedzenia.blogspot.com

Projekt został zrealizowany dzięki wsparciu Fundacji „Pamięć, Odpowiedzialność i Przyszłość” (EVZ).