Czas pandemii koronawirusa dotyka nas wszystkich, choć w bardzo nierównym stopniu. Dla jednych oznacza codzienny strach o zdrowie własne i bliskich, stres związany z utratą miejsca pracy i środków do życia czy odwrotnie, pracę na najwyższych obrotach, po kilkanaście godzin dziennie. Dla innych to brak dostępu do odpowiedniego sprzętu i stabilnego Internetu do nauki lub pracy zdalnej, samodzielna opieka nad dziećmi czy zamknięcie w czterech ścianach ze sprawcą przemocy domowej. Dla jeszcze innych to czas rozwoju nowych pasji, zwolnienia tempa życia czy budowania głębszych relacji rodzinnych i sąsiedzkich. Z każdym kolejnym miesiącem trwania pandemii i nowymi regulacjami rządowymi wszyscy zmuszani jesteśmy do przeorganizowania pracy, nauki i zmiany codziennego funkcjonowania, w tym także zaangażowania społecznego. Jeżeli jednak w tym trudnym czasie jesteś w sytuacji, kiedy możesz poświęcić swoje czas i energię na rzecz innych i angażować się społecznie, przedstawiamy 8 wskazówek, jak możesz to zrobić bezpiecznie. Inspiracją do tego wpisu były rozmowy, jakie prowadziliśmy w ostatnich miesiącach z członkami i członkiniami naszej aktywistycznej sieci oraz konkretne inicjatywy, które (współ)tworzą lub polecają.

1. Zadbaj o siebie!

Zadbaj o siebie w takim stopniu, na jaki pozwala Ci twoja sytuacja. Jeśli możesz, staraj się wysypiać, jeść to, co cię odżywia, przebywać na świeżym powietrzu i regularnie ćwiczyć. Wiemy, że każda z wymienionych aktywności bywa przywilejem. Ale ćwiczeniem może być też medytacja. Albo 5 głębokich oddechów, z uważnością na siebie.  Pomyśl o tym, co cię odpręża, co sprawia ci przyjemność i staraj się myśleć o swoim dobrym samopoczuciu w tych niełatwych czasach. Twoje dbanie o siebie to pierwszy krok do dbania o innych. A jeśli borykasz się z lękiem, niepokojem związanymi z pandemią i/lub jej skutkami, skorzystaj z Sieci Przyjaciół Zdrowia Psychicznego, stworzonej przez Marcelinę Rosińską, członkinię naszej aktywistycznej sieci.

2. Zadbaj o innych

Noś maskę, utrzymuj dystans fizyczny, dezynfekuj ręce. Wiele osób odczuwa lęk, często niewypowiedziany, o swoje życie, a także efekty gwałtownych zmian, jakie mają miejsce w związku z pandemią. Nie dokładaj im kolejnego zmartwienia. Założona maska nie tylko chroni przed zarażeniem innych osób, ale jest też wyrazem solidarności społecznej i sygnałem, że samopoczucie innych jest dla ciebie równie ważne, jak własne. Jednocześnie warto przypomnieć, że z obowiązku noszenia maski zwolnione są dzieci do lat 5, osoby mające problemy z oddychaniem, osoby z zaburzeniami psychicznymi, niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym, znacznym lub głębokim oraz te, które ze względu na swój stan zdrowia, nie są w stanie same założyć i zdjąć maseczki. Jednocześnie, staraj się przełamywać dystans społeczny. To, co pandemia wyostrza, to znaczenie solidarności społecznej i więzi – rodzinnych, sąsiedzkich, przyjacielskich. W Polsce powstało wiele grup wsparcia, które w czasach pandemii łączą osoby, które wcześniej dzielił społeczny dystans – Widzialna Ręka, Wsparcie za Wsparcie, Pies w koronie. Ta pandemia kiedyś się skończy, a więzi zostaną.

Pandemia i jej skutki mobilizują też do działania osoby, które wcześniej nie angażowały się społecznie. Być może właśnie teraz pierwszy raz piszą zaangażowane posty w mediach społecznościowych, podpisują petycje, udzielają wsparcia sąsiadom, pierwszy raz wychodzą na ulice. Dbaniem o innych będzie też włączające przyjęcie ich do grona osób, które działały społecznie wcześniej.

3. Reaguj

Pandemia sprzyja przemocy i wykluczeniu.

Jak podaje Centrum Praw Kobiet, rocznie w Polsce umiera ok. 400-500 kobiet w wyniku przemocy domowej. Choć na razie nie powstały statystyki dla Polski, które pomogłyby w ocenie wpływu pandemii na występowanie przemocy domowej w rodzinie za rok 2020, analizy z innych krajów, jak Hiszpania, Brazylia czy Wielka Brytania wskazują, że w kwietniu i maju organizacje wspierające ofiary przemocy domowej odnotowały znaczący wzrost ilości zgłoszeń. Zamknięcie w domach nie dotyczy jednak tylko oprawców i ich ofiar, ale także potencjalnych świadków przemocy. Jeśli słyszysz, że komuś dzieje się krzywda – reaguj, np. dzwoniąc na policję czy do Centrum Praw Kobiet.

Pandemia sprzyja również wykluczeniu. Wiele osób nagle straciło pracę lub dostęp do instytucji wsparcia, jak na przykład osoby w kryzysie bezdomności. Pandemia ma też fatalne skutki dla migrantów i uchodźczyń, zarówno ze względu na zamknięcie granic, jak i globalną kondycję ekonomiczną. Rosną w siłę teorie spiskowe obwiniające różne grupy społeczne o wywołanie pandemii, np. osoby pochodzące z Chin, Żydów, osoby LGBT+. Jednocześnie na tworzeniu z poszczególnych mniejszości kozłów ofiarnych wiele rządów na świecie zbija kapitał polityczny. Jeśli jest jakaś grupa mniejszościowa bardziej ci bliska, zobacz, co słychać w jej społeczności i jakiego wsparcia potrzebuje.

4. Włączaj 

Paradoksalnie pandemia sprzyja wykluczeniu cyfrowemu dzieci i młodzieży. Nagle z komputerów i Internetu musi korzystać na raz bardzo wiele osób, ponieważ pandemia wymusza pracę i naukę zdalną. W czasach sprzed pandemii dostęp do komputera był dla wielu dzieci, ale także nauczycieli i nauczycielek ograniczony. W obecnej sytuacji, w niektórych rodzinach z jednego komputera w jednym czasie musi korzystać kilkoro dzieci, aby kontynuować naukę oraz rodzice, by kontynuować pracę. Z rozwiązaniem przychodzi grupa #Uwolnijzłomka, którą tworzą aktywiści i aktywistki składający się z: programistów/tek, informatyków/yczek, pracowników i pracownic fundacji, organizacji pozarządowych oraz szkół. Grupa ma na celu łączenie ludzi, którzy potrzebują komputera do edukacji domowej dzieci z firmami, fundacjami i osobami prywatnymi, które takiego wsparcia mogą udzielić. Jeśli zalega ci w domu nieużywany, ale sprawny komputer, koniecznie dołącz do akcji. Więcej o grupie dowiesz się tutaj.

5. Twórz, edytuj, dodawaj – wspieraj Wikipedię!

Społeczne skutki pandemii odczuwalne są już dziś i będą tylko pogłębiać istniejące problemy i podziały, dlatego tak istotne jest utrzymanie zaangażowania społecznego. Tworząc tegoroczną Akademię Praw Człowieka w 100% online zastanawiałyśmy się w zespole HIA Polska, jakie działanie aktywistyczne możemy zaproponować osobom uczestniczącym, które tworzyłoby społeczność zaangażowanych osób, a nie prowadziły do kliktywizmu i upraszczania przekazu. Zdecydowałyśmy się na Wikipedię, która okazała się strzałem w 10-tkę. Dlaczego?

•     Według Wikimedia Statistics, Wikipedia ma 21 miliardów odsłon miesięcznie, co czyni ją jedną z najczęściej odwiedzanych stron na świecie. Tworzenie i edytowanie treści w Wikipedii daje więc możliwość dotarcia z ważną, sprawdzoną i opartą na źródłach informacją do ogromnej liczby osób! Wikipedia jest często pierwszym źródłem informacji na dany temat. Korzystają z niej osoby z różnych środowisk, niezależnie od poglądów politycznych. To sprawia, że dodając wpis lub go edytując można nie tylko dotrzeć do ogromnej liczby osób, ale także do bardzo zróżnicowanej publiczności!
•    Stworzenie wpisu do Wikipedii wymaga zaangażowania w temat, który się opisuje. Wpisy podlegają systemowi recenzji, dlatego podawane informacje muszą pochodzić z rzetelnych źródeł. Jest to działanie, które ma ogromny potencjał edukacyjny, zarówno dla osób czytających artykuły na Wikipedii, jak i tych, które je tworzą.
•      Jak zauważyli uczestnicy i uczestniczki Akademii Praw Człowieka, Wikipedia jest narzędziem, które chroni osoby, organizacje i wydarzenia przed zapomnieniem czy ‘przeinaczeniem’, dokumentując ważne aspekty historii. Tworzenie Wikipedii umożliwia tworzenie treści z innej niż europocentryczna i dominująca perspektywa. Jeśli chcesz stworzyć nowy artykuł lub zedytować już istniejący, odezwij się do jednej z osób z grona Przewodników Wikipedii.

6. Chroń klimat, to jest nadal ważna kwestia

Wiadomości dotyczące pandemii zdominowały media na całym świecie. Codziennie pojawiają się informacje, ile przypadków osób zakażonych na świecie przybyło, ile osób w wyniku Covid-19 zmarło. I choć nie ma teraz w mediach i debacie publicznej przestrzeni na rozmowy o topniejących lodowcach, nie oznacza to, że kwestia klimatu stała się mniej paląca. Wręcz odwrotnie. Jak zauważa Sekretarz Generalny ONZ, Antonio Gutteres, obie kwestie wymagają zdecydowanej odpowiedzi rządów, instytucji takich jak m.in. ONZ i odpowiedzi ludzi. I oba muszą zostać pokonane. W przeciwieństwie do pandemii zmiana klimatu pozostanie jednak z nami przez dziesięciolecia i wymaga ciągłych działań. Jak zatem działać na rzecz klimatu w tym trudnym czasie? Rzecznik Praw Obywatelskich, prof. Adam Bodnar pytany w czerwcu podczas otwartego webinarium w ramach Akademii Praw Człowieka o skuteczne sposoby działania powiedział: “przede wszystkim szukajcie kreatywnych form działania”. Dla uczestników i uczestniczek Akademii w tym roku takim odkryciem okazał się aktywizm akcjonariuszy, o którym prelegentka Akademii, aktywistka klimatyczna Monika Sadkowska, mówi tak:

Więcej o aktywizmie akcjonariuszy przeczytasz tutaj.

7. Stawiaj opór, wyrażaj gniew

Pandemia sprzyja nadużyciom władzy, stanowiąc zagrożenie dla praw człowieka, na co od początku pandemii zwraca uwagę Rzecznik Praw Obywatelskich. Kryzys związany z koronawirusem to wygodny pretekst do uciszania krytyków i umacniania władzy. Jak podaje Human Rights Watch, od początku pandemii w wielu krajach (m.in. Chiny, Tajlandia, Turcja, Wenezuela) doszło do penalizacji osób, które krytykowały rządowe strategie walki z wirusem, w tym  dziennikarek, aktywistów, pracowniczek służby zdrowia. Kolejne rządy wykorzystują pandemię do intensyfikacji nadzoru cyfrowego, która wykorzystywana jest m.in. do nadzorowania cudzoziemców, którzy przebywają w danym państwie, czy identyfikacji i detencji mniejszości narodowych i religijnych (np. Ujgurów w Chinach). Innym koronawirus dostarczył wygodnego powodu do ograniczenia demonstracji politycznych, jak ma to obecnie (październik 2020) miejsce w Polsce. W dniu ogłoszenia tzw. orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego o niekonstytucyjności aborcji ze względu na ciężkie wady płodu, rząd jednocześnie wprowadził zakaz zgromadzeń powyżej 5 osób. Na pandemii kapitał polityczny zbijają rządzący, tworząc podziały, polaryzując i wykluczając, dlatego twoje działania, twój opór, twój gniew mają znaczenie. Co możesz zrobić?

Po pierwsze patrzeć politykom i polityczkom na ręce. Jeśli nie wiesz, jak monitorować ich działania, jak dotrzeć do wiedzy i danych w określonym obszarze, odezwij się do Watchdog Polska. Pomogą ci. Po drugie pisać, na przykład maile do polityków i polityczek lub osób decyzyjnych w sprawach dla ciebie ważnych. I po trzecie możesz też zacząć tworzyć zaangażowane posty w mediach społecznościowych. Według badań think thanku Pew Research, dotyczących postaw społecznych wobec zaangażowania politycznego w mediach społecznościowych, dla grup marginalizowanych media społecznościowe stanowią ważne forum, na którym mogą wyrazić swoją opinię, podjąć ważną kwestię, znaleźć osoby sojusznicze. Jeśli Twoim zdaniem w debacie publicznej brakuje jakiejś perspektywy, zadbaj o to, żeby się pojawiła.

Po czwarte możesz tworzyć na przykład protest-songi. Interpretacja pieśni włoskich partyzantów antyfaszystowskich – Bella ciao, zaadaptowana na potrzeby Strajku Kobiet w ciągu tylko dwóch dni wyświetlona została w serwisie Youtube ponad 55 tysięcy razy! Od protest songów zaczynał też Chór Klimatyczny, któremu w czasie pandemii udało się doprowadzić do premiery protest-songów i zorganizować koncert dla klimatu, a który obecnie zbiera na jego studyjne nagranie. Queerowy feminizm, czyli profil na Instagramie prowadzony przez członkinię naszej sieci aktywistycznej – Annę Wiatrowską, w ciągu kilkunastu miesięcy zyskał blisko 24 tysiące osób obserwujących, poruszając mało popularne w Polsce kwestie dotyczące grup mniejszościowych, takie jak biały przywilej czy klasizm.

I wreszcie po piąte możesz też wspierać organizacje społeczne, które w czasie pandemii nie przestają działać. Wręcz odwrotnie, często mają więcej pracy, jak wspomniane wyżej Centrum Praw Kobiet, któremu, jak podkreśla dyrektorka oddziału gdańskiego i członkini naszej sieci Aleksandra Mosiołek, pracy w pandemii tylko przybyło. Przy utrudnieniach związanych z ograniczonym bezpośrednim kontaktem z osobami korzystającymi ze wsparcia organizacji oraz obciętych środkach na prowadzenie działań, Twoje zaangażowanie i wsparcie ma ogromne znaczenie.

8. Szukaj inspiracji do działania wśród osób z niepełnosprawnościami

Zamknięcie i izolacja, które dla osób w pełni sprawnych stanowią nową i trudną sytuację, była przedpandemiczną codziennością dla wielu osób z niepełnosprawnościami. Mając doświadczenie w działaniu na rzecz swojej grupy, osoby z niepełnosprawnościami często angażują się w inne sprawy społeczne, dysponując niezwykłą wiedzą i kreatywnymi pomysłami, jak działać zdalnie.  Przykładowo w 2017 w ramach Marszu Kobiet w Waszyngtonie aktywiści i aktywistki na rzecz osób z niepełnosprawnościami stworzyli wirtualny Marsz Niepełnosprawnych, który pozwolił osobom z niepełnosprawnościami i przewlekle chorym wirtualnie zaprotestować przeciw ograniczaniu praw kobiet, a także praw obywatelskich przez prezydenta USA, Donalda Trumpa. Jedna z osób biorąca udział w badaniach ActVirtual: Making Public Activism Accessible (D. Bora et al., 2017) doceniła niezwykły pomysł osoby pełnomocniczej, która maszerowała w imieniu osób niemogących wziąć udziału w fizycznym proteście. Wypisała ich imiona na kartce, włożyła ją do buta i symboliczne przeszła razem z nimi marsz.

Pamiętaj: dbaj o siebie i innych, reaguj i działaj. Twoje zaangażowanie miało, ma i będzie mieć znaczenie. Kiedy pandemia uniemożliwia nam działanie w utartych schematach, czas tworzyć nowe i w nich upatrywać szansy na zmianę społecznej rzeczywistości. Powodzenia!