Jak może już wiesz, nie ma jednej powszechnie uznanej i powszechnie obowiązującej definicji mowy nienawiści. Różne dyscypliny i różne kraje mają do tego zjawiska różne podejścia. Dlatego w tym module chcielibyśmy, po pierwsze, byś mogła/mógł poznać lepiej to pojęcie, przeanalizować kilka wybranych definicji, dostrzec różnice między nimi i krytycznie do nich podejść. Krytyczne podejście oznacza dla nas m.in. to, że na podstawie przedstawionych definicji chcielibyśmy, abyś się zastanowił/a, jakie są konsekwencje przyjęcia jednej definicji. Na przykład, wyłączenie jakiejś grupy z definicji może w praktyce spowodować brak ochrony w realnym świecie, jeżeli definicja nie zawiera dodatkowo klauzuli rozszerzającej. Po drugie chcielibyśmy, byś na podstawie przedstawionych materiałów był/a w stanie wyrobić sobie własne rozumienie terminu/zjawiska mowy nienawiści, aby na tej podstawie umieć rozróżnić mowę nienawiści od obelgi.

Cele modułu 1 to:

1. zapoznanie się i porównanie oraz krytyczna analiza kilku wybranych definicji mowy nienawiści,
2. zastanowienie się nad własnym rozumieniem terminu „mowa nienawiści” na podstawie poznanych definicji w odniesieniu do konkretnych przykładów.

Dostępne definicje

l. Komitet Ministrów Rady Europy

Rekomendacja 97 (20) Komitetu Ministrów Rady Europy nt. mowy nienawiści: „mowę nienawiści należy rozumieć jako obejmujące wszelkie formy wypowiedzi, które podżegają, szerzą, promują lub usprawiedliwiają nienawiść rasową, ksenofobię, antysemityzm oraz inne formy nienawiści opartej na nietolerancji, w tym nietolerancję wyrażoną przez agresywny nacjonalizm, etnocentryzm, dyskryminację oraz wrogość wobec mniejszości, imigrantów i osób o pochodzeniu imigranckim”.

2. Polskie prawo

W polskim prawie znajdują się zapisy dotyczące przestępstwa znieważania i pomawiania, które mogą być ścigane za podstawie art. 190, art. 196. art. 212. art. 216, art. 256 i art. 257 Kodeksu karnego lecz brak wprost sformułowanej definicji mowy nienawiści.

(źródło: http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19970880553)

Art. 190a.

§ 1. Kto przez uporczywe nękanie innej osoby lub osoby jej najbliższej wzbudza u niej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia lub istotnie narusza jej prywatność, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

§ 2. Tej samej karze podlega, kto, podszywając się pod inną osobę, wykorzystuje jej wizerunek lub inne jej dane osobowe w celu wyrządzenia jej szkody majątkowej lub osobistej.

§ 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w § l lub 2 jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

§ 4. Ściganie przestępstwa określonego w § l lub 2 następuje na wniosek pokrzywdzonego.

Art. 196.

Kto obraża uczucia religijne innych osób, znieważając publicznie przedmiot czci religijnej lub miejsce przeznaczone do publicznego wykonywania obrzędów religijnych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Art. 212.

§ l. Kto pomawia inną osobę, grupę osób, instytucję, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności.

§ 2. Jeżeli sprawca dopuszcza się czynu określonego w § l za pomocą środków masowego komunikowania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

§ 3. W razie skazania za przestępstwo określone w § l lub 2 sąd może orzec na-wiązkę na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża albo na inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego.

§ 4. Ściganie przestępstwa określonego w § l lub 2 odbywa się z oskarżenia prywatnego.

Art. 216.

§ l. Kto znieważa inną osobę w jej obecności albo choćby pod jej nieobecność, lecz publicznie lub w zamiarze, aby zniewaga do osoby tej dotarła, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności.

§ 2. Kto znieważa inną osobę za pomocą środków masowego komunikowania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

§ 3. Jeżeli zniewagę wywołało wyzywające zachowanie się pokrzywdzonego albo jeżeli pokrzywdzony odpowiedział naruszeniem nietykalności cielesnej lub zniewagą wzajemną, sąd może odstąpić od wymierzenia kary.

§ 4. W razie skazania za przestępstwo określone w§ 2 sąd może orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża albo na inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego.

§ 5. Ściganie odbywa się z oskarżenia prywatnego.

Art. 256.

§ l. Kto publicznie propaguje faszystowski lub inny totalitarny ustrój państwa lub nawołuje do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

§ 2. Tej samej karze podlega, kto w celu rozpowszechniania produkuje, utrwala lub sprowadza, nabywa, przechowuje, posiada, prezentuje, przewozi lub przesyła druk, nagranie lub inny przedmiot, zawierające treść określoną w § 1 albo będące nośnikiem symboliki faszystowskiej, komunistycznej lub innej totalitarnej.

§ 3. Nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego określonego w § 2, jeżeli dopuścił się tego czynu w ramach działalności artystycznej, edukacyjnej, kolekcjonerskiej lub naukowej.

§ 4. W razie skazania za przestępstwo określone w § 2 sąd orzeka przepadek przedmiotów, o których mowa w § 2, chociażby nie stanowiły własności sprawcy.

Art. 257.

Kto publicznie znieważa grupę ludności albo poszczególną osobę z powodu jej przy­ należności narodowej, etnicznej, rasowej, wyznaniowej albo z powodu jej bezwyznaniowości lub z takich powodów narusza nietykalność cielesną innej osoby, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

3. Ogólnodostępne interpretacje pojęcia „mowa nienawiści”

Mowę nienawiści (ang. hate speech) dostępne materiały definiują jako:

• jeden z przejawów bardziej złożonych zjawisk, takich jak nietolerancja, dyskryminacja, rasizm czy ksenofobia;
• jedno z przestępstw z nienawiści (ang. hate crimes) lub wstęp do nich, ich zapowiedź;
• nawoływanie do nienawiści, groźby czy obelgi o motywacji rasistowskiej czy ksenofobicznej, język nienawiści, dyskurs dyskryminacyjny; czasem mowę nienawiści sytuuje się bliżej stereotypów i uprzedzeń, a czasem bliżej działań, w których wyraźny jest akt nawoływania do nienawiści, istotne są intencje sprawcy.

(źródło: http://www.mowanienawisci.info/post/570/)

Pozostałe materiały obowiązkowe:

Portal www.mowanienawisci.info powstały w ramach programu Obywatele dla Demokracji finansowanego z Funduszy EOG

Raport z badań sondażowych – Fundacja im. Stefana Batorego

Prosimy o przejście do ćwiczeń:

• Ćwiczenia do Modułu 1

• „Mowa nienawiści a wolność słowa. Debata wokół artykułów 256 i 257 Kodeksu Karnego” – Fundacja Batorego, 24.11.2008
• Strona internetowa projektu „Palące słowa. Zwalczanie mowy nienawiści w Internecie”
• „Przestępstwa z nienawiści. Podręcznik trenera” przygotowany przez Stowarzyszenie „Nigdy Więcej”

„Kto jest bierny wobec zła, ten jest jego współuczestnikiem”
Zofia Kossak–Szczucka

W tym module chcielibyśmy zwrócić Waszą uwagę na różne ujęcia problemu mowy nienawiści. Jest to nie tylko problem osób, które są ‘głównymi adresatami’, ale wszystkich, którzy się z nią w jakiejś formie i okolicznościach stykają. Mowa nienawiści ma to do siebie, że wywiera wpływ zarówno na społeczeństwo jako pewną całość, jak też na jednostki, które można przypisać do następujących kategorii: adresaci, nadawcy, bierni obserwatorzy, czynni obrońcy mowy nienawiści. Chcielibyśmy wspólnie z Wami przyjrzeć się mowie nienawiści poprzez pryzmat tych różnych perspektyw oraz zainspirować Was do analizy własnych postaw wobec tego problemu, który przecież każdego może w jakimś wymiarze dotyczyć.

Cele modułu 2 to:

1. refleksja nad konsekwencjami zjawiska mowy nienawiści z różnych perspektyw: społeczeństwa, jednostki oraz różnych grup społecznych,
2. zastanowienie się nad możliwymi rolami lub/i stanowiskami wobec aktu nienawiści (sprawca, ofiara, obojętny świadek, obrońca, a także nad motywami, jakimi potencjalnie dane osoby mogą się kierować w konkretnej sytuacji czy w konkretnym kontekście,
3. analiza własnej postawy i doświadczeń związanych z mową nienawiści.

 Świadectwa ofiar przestępstw z nienawiści, wywiady przeprowadzone z ofiarami przestępstw z nienawiści/Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej (FRA)

Mowa nienawiści. Raport z badań sondażowych, Fundacja im. Stefana Batorego – od strony 30

Ofiary przestępstw z nienawiści Lidia Mazowiecka (red.), LEX Wolters Kluwer business

Mowa nienawiści w Internecie w doświadczeniu polskiej młodzieży, Joanna Włodarczyk, Fundacja Dzieci Niczyje, Uniwersytet Warszawski

Prosimy o przejście do ćwiczeń:

• Ćwiczenia do Modułu 2

• Hate Crimes in the OSCE Region, Incidents and responses, Annual Report for 2010
• Victims of hate speech, Report of Child Trends Data Bank, 2013

Moduł 3 ma za zadanie pomóc zrozumieć, w jaki sposób mowa nienawiści powstaje i działa oraz do jakich dramatycznych konsekwencji może (do)prowadzić, jeśli nie zostanie zatrzymana na czas. Mechanizm, który przyczynia się do powstawania mowy nienawiści można przedstawiać z perspektywy różnych dyscyplin nauki. W tej części kursu skupimy się najpierw na perspektywie historycznej. W praktyce oznacza to, że na ‘warsztat’ weźmiemy kilka przykładów z historii (tej dalszej i całkiem bliskiej), które pozwolą prześledzić wpływ mowy nienawiści na relacje pomiędzy przedstawicielami różnych grup. Naszym zdaniem zjawisko mowy nienawiści łatwiej wyjaśnić w dłuższej perspektywie czasowej oraz w perspektywie porównawczej. Znajomość przykładów z historii oraz kontekstu, w jakim powstawać może mowa nienawiści wydają się kluczowe, jeśli się chce skutecznie przeciwstawiać hejtowi niezależnie od szerokości geograficznej.

Cele modułu 3:

1. zrozumienie mechanizmu, warunków i kontekstu, jakie wpływają na powstawanie mowy nienawiści w przestrzeni publicznej,
2.  analiza sposobów funkcjonowania mowy nienawiści w dyskursie publicznym oraz sposobów jej rozprzestrzeniania i umacniana w danej grupie społecznej, społeczności lokalnej czy w całym społeczeństwie,
3.  refleksja nad konsekwencjami niezatrzymanej mowy nienawiści i jej wykorzystania w celach propagandowych w perspektywach historycznej i komparatywnej.

Niedokończony film – historia zagłady Żydów warszawskich

Ideologia zamknięta w kadrze. „Triumf woli” Leni Riefenstahl, Katarzyna Nowak

,,Zagłada. Tragedia Romów w XX wieku’’, Dagmara Mrozowska

Artykuł ,,Homoseksualiści a holokaust’’, Magazyn ,,Nigdy Więcej’’ nr 14/2004

,,Eutanazja – ukryte ludobójstwo pacjentów szpitali psychiatrycznych w Kraju Warty i na Pomorzu w latach 1939 – 1945’’

O pamięci i ,,niepamięci’, Monika Mazur-Rafał, Magdalena Szarota, Zofia Śliwowska (współpraca), Fundacja Humanity in Action Polska, s. 43-44

Osoby niepełnosprawne – ofiary zbrodni hitlerowskich

Mechanizmy zbrodni ludobójstwa na przykładzie Rwandy, Aleksandra Spychalska

Media a ludobójstwo w Rwandzie w 1994 r., Maciej Konarski, Portal Spraw Zagranicznych

Rola mediów w konflikcie bałkańskim w latach 90. XX wieku, Mateusz Oborzyński

Prosimy o przejście do ćwiczeń:

• Ćwiczenia do Modułu 3

• Projekt ,,Berlin – Yogyakarta’’ Kampanii Przeciwko Homofobii
• State of Deception: The Power of Nazi Propaganda – US Holocaust Memorial Museum, Możliwość obejrzenia wystawy on-line (mat. w języku angielskim)
• Nazi Persecution of Homosexuals 1933–1945 – US Holocaust Memorial Museum, Możliwość obejrzenia wystawy on-line (mat. w języku angielskim)
• Milosevic’s Propaganda War – Judith Armatta – Institute of War and Peace Reporting, (mat. w języku angielskim)
• Nazi propaganda images – Holocaust research project, (mat. w języku angielskim)
• Film ,,Just people’’ – Fundacja Humanity in Action

Moduł 4 dotyczy mechanizmu powstawania mowy nienawiści, która w dużej mierze jest manifestacją innych zjawisk i procesów (np. uprzedzeń), od dawna badanych przez antropologów, socjologów i psychologów społecznych. Aby zrozumieć genezę i właściwości zjawiska mowy nienawiści i, w konsekwencji, skutecznie mu się przeciwstawiać, warto zapoznać się szczególnie z wynikami podstawowych badań prowadzonych przez psychologów społecznych dotyczących relacji między różnymi grupami społecznymi. Ważne jest też, by poza aspektem grupowym ująć też i perspektywę jednostki, bo dopiero wówczas obraz dotyczący powstawania i funkcjonowania mowy nienawiści będzie możliwie pełny. W tym kontekście należałoby też i sobie zadać kluczowe pytania: czy i w jakich sytuacjach świadomie/nieświadomie wchodzę w określone role społeczne powielając pewne mechanizmy, które prowadzą do pojawiania się mowy nienawiści, czy może staram się temu przeciwstawić?

Cele modułu 4:

1. zapoznanie się z podstawowymi wnioskami z nauk społecznych nt. napięć w relacjach między grupami społecznymi, będącymi przyczynami powstawania mowy nienawiści,
2. poznanie i zrozumienie podstawowych pojęć psychologii społecznej, np. uprzedzenie, stereotyp, dyskryminacja i marginalizacja, wykluczenie,
3. refleksja nad własnymi zachowaniami i postawami w odniesieniu do tematyki modułu oraz nad możliwymi czy koniecznymi zmianami.

O motywach sprzyjających vs. przeciwdziałających powstawaniu uprzedzeń, Małgorzata Kossowska, Instytut Psychologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków

Edukacja antydyskryminacyjna. Podręcznik trenerski, Villa Decius, Kraków 2010 rozdział III – s. 65 oraz 75 – 92, 108 – 117

Człowiek istota społeczna, Elliot Aronson, rozdział II i rozdział VII nt. konformizmu i uprzedzeń

Między antropologią a historią: mechanizm kozła ofiarnego w narracji historycznej, Marek Woźniak, Czasopismo Naukowe „Kultura i Historia” nr 1/2001

Bierni świadkowie, czyli dlaczego patrzę, jak cię zabijają i nic nie robię, Dorota Krzemionka, Magazyn Charaktery

Przemoc motywowana uprzedzeniami. Przestępstwa z nienawiści, Towarzystwo Interwencji Kryzysowej, Kraków 2007 – rozdział: Społeczno psychologiczne aspekty uprzedzeń (Agata Teutsch), s. 73-81

Prosimy o przejście do ćwiczeń:

• Ćwiczenia do Modułu 4

• Nowy wymiar mowy nienawiści, Audycja Czwórki Polskiego Radia

Moduł 5 koncentruje się na genezie oraz diagnozie skali i specyfiki mowy nienawiści we współczesnej Polsce. Spróbujemy zadać pytanie DLACZEGO mowa nienawiści jaka jest mowa nienawiści w Polsce i dlaczego właśnie taka? Mowa nienawiści, będąc złożonym i dotkliwym zjawiskiem społecznym, staje się przedmiotem coraz częstszych badań. Do tej pory opracowano i opublikowano już sporo wyników badań, które pomagają coraz lepiej zrozumieć oblicza mowy nienawiści. Jednakże, rzeczywistość jest dynamiczna. Są bowiem grupy dotknięte hejtem, które jeszcze nie zostały objęte jeszcze badaniami ekspertów (np. socjologów, psychologów społecznych). Z tego powodu trudno o całościowy i ‘obiektywny’ obraz mowy nienawiści. W konsekwencji, w takich przypadkach często występuje tendencja do opierania swoich sądów na własnych doświadczeniach, czy wyobrażeniach o rzeczywistości, jak również na zasłyszanych opowieściach. Można się pokusić o stwierdzenie, że fenomen mowy nienawiści jest obszarem z wieloma znakami zapytania. W tym kontekście chcemy się też wspólnie zastanowić się nad konsekwencjami obecnego w przestrzeni publicznej hejtu, a w szczególności nad jego wpływem na ludzi (osoby indywidualne oraz grupy mniejszościowe), narażonych na częsty z nim kontakt.

Cele modułu 5:

1. zapoznanie się z wnioskami z ostatnich badań mowy nienawiści w Polsce, które m.in. odpowiadają na pytania, jakie grupy są adresatami/ofiarami mowy nienawiści oraz które grupy są najbardziej/najczęściej narażone na mowę nienawiści,
2. przeanalizowanie genezy tego zjawiska w Polsce,
3. refleksja nad własnymi zachowaniami i postawami w odniesieniu do tematyki modułu oraz nad możliwymi czy koniecznymi zmianami.

Mowa nienawiści. Raport z badań sondażowych, Fundacja im. Stefana Batorego

Mowa nienawiści w Polsce 2014, Fundacja im. Stefana Batorego (infografika)

Przestępstwa z nienawiści w Polsce. Na podstawie badań akt sądowych 2011-2012. Stowarzyszenie Otwarta Rzeczpospolita

Sąsiedzi czy intruzi? O dyskryminacji cudzoziemców w Polsce. Stowarzyszenie Interwencji Prawnej, Instytut Spraw Publicznych, s. 133-231

Anna Tatar z NIGDY WIĘCEJ o atakach na uchodźców w Białymstoku, 25.04.2013

Hate speech po polsku, Sergiusz Kowalski [w:] Raport o homofobicznej mowie nienawiści w Polsce, s. 25-45

Katalog wypadków – Brunatna Księga, NIGDY WIĘCEJ nr 21, WIOSNA-LATO 2014

Mowa nienawiści w Polsce. Z doświadczeń Stowarzyszenia Otwarta Rzeczpospolita (8.04.2014), Paula Sawicka

Prosimy o przejście do ćwiczeń:

• Ćwiczenia do Modułu 5

• Bez nienawiści – Polska (z)mowa nienawiści – debata z ekspertami 8.09.2014

Mowa nienawiści jest naruszeniem praw człowieka. Chociaż w polskim prawie istnieją przepisy, które umożliwiają karanie sprawców, wymagają one wciąż poważnego uzupełnienia i doprecyzowania, by mogły skutecznie chronić wszystkich potencjalnych adresatów mowy nienawiści w równym stopniu. Moduł 6 koncentruje się na pytaniu, co, równolegle ze zmianami w prawie, można i trzeba robić, by skutecznie zapobiegać pojawianiu się mowy nienawiści i aby zmniejszyć skalę jej występowania oraz jej ‘siłę rażenia’. Najpewniej domyślasz się już o jaką sferę działań chodzi, bo sama/sam w nich w tym momencie uczestniczysz. Rzeczywiście, chodzi o EDUKACJĘ! Ale jaką? Taką, która pomaga zobaczyć w: ‘innej/innym’, ‘dziwnej/dziwnym’ czy ‘członkini/członkowi mniejszości’ pełnowartościowego CZŁOWIEKA. I jeszcze o taką, która nauczy REAGOWAĆ na naruszenia praw człowieka w sposób adekwatny do sytuacji. Łatwo powiedzieć, trudniej zrobić. Mamy jednak wiedzę i wskazówki, które nam w tym pomogą. Eksperci wskazują, że szczególnie skuteczne są modele edukacyjne dotyczące pierwotnych przyczyn używania hejtu, czyli uprzedzeń i dyskryminacji, a więc z zakresu edukacji na rzecz praw człowieka, antydyskryminacyjnej czy obywatelskiej. W praktyce najbardziej efektywne są działania oparte o bezpośredni kontakt z tzw. innym, umożliwiające bliższe poznanie oraz takie, które skierowane są do samych mniejszości, polegające na podnoszeniu świadomości własnych praw. Dodatkowo ważne są też takie działania, które koncentrują się na aktywizacji do działania przeciw naruszeniom prawa, zarówno wśród przedstawicieli większości, jak i mniejszości. Niezależnie od tego istotne jest również podnoszenie kompetencji przedstawicieli różnych grup zawodowych, szczególnie tych, które zaangażowane są w prewencję/zwalczanie mowy nienawiści (tj. nauczycieli, wychowawców, pedagogów szkolnych, psychologów, sędziów, prokuratorów, kuratorów sądowych czy policjantów). W nawiązaniu do przedstawionych w tym module wniosków prezentujemy Wam kilka przykładów dobrych praktyk: skutecznych modeli edukacji, metod edukacyjnych czy wręcz konkretnych, sprawdzonych ćwiczeń.

Cele modułu 6:

1. zapoznanie się z modelami i przykładami działań edukacyjnych, które przyczyniają się do eliminowania mowy nienawiści,
2. uzyskanie informacji, jak reagować na mowę nienawiści w konkretnych sytuacjach w ramach przewidzianych przez polskie prawo.

Polska: wyzwania. Mowa nienawiści jako studium przypadku (Anna Stefaniak, dr Michał Bilewicz) [w:] Polska w ruchu. Eksperci i młodzi liderzy o wielokulturowości, transformacji i aktywizmie, Fundacja Humanity in Action Polska, s. 75-88

Wielka nieobecna – o edukacji antydyskryminacyjnej w systemie edukacji formalnej w Polsce. Raport z badań, Towarzystwo Edukacji Antydyskryminacyjnej, Rozdział 5, s. 292 – 298

Jak zaradzić nienawiści i pomagać jej ofiarom? – Relacja z konferencji WPiA UW „Tolerancja i jej wrogowie”

Przemoc motywowana uprzedzeniami. Przestępstwa z nienawiści, Towarzystwo Interwencji Kryzysowej, Kraków 2007 – rozdział: Przeciwdziałanie przestępstwom z nienawiści – obiecujące praktyki (Agata Teutsch), s. 143-154

• Robimy swoje: przykłady działań społecznych [w:] Polska w ruchu. Eksperci i młodzi liderzy o wielokulturowości, transformacji i aktywizmie, Fundacja Humanity in Action Polska, s. 93 – 105
• Koalicja przeciw mowie nienawiści – materiały edukacyjne
• Program NIEN@WIŚĆ jestem przeciw – Centrum Edukacji Obywatelskiej
• Szkoła Dialogu – Forum Dialogu Między Narodami
• ,,Dodaj znajomego’’- nie hejtuj! – Fundacja Dzieci Niczyje
• Projekt ,,Hejtstop’’ – Projekt Polska
• Kampania “HejTy, ja czuję!”

Prosimy o przejście do ćwiczeń:

• Ćwiczenia do Modułu 6

• Zakładki. Przeciwdziałanie mowie nienawiści w sieci poprzez edukację w prawach człowieka – podręcznik stworzony przez Radę Europy dla Kampanii „Bez nienawiści”

Prawo do wolności słowa i wypowiedzi należy do fundamentów demokracji. W każdym niedemokratycznym systemie jest ono z reguły ograniczane w pierwszej kolejności. Na pierwszy ogień zwykle idzie Internet. Dyskusje wokół ACTA, a także ostry oddolny sprzeciw zwłaszcza młodych ludzi przeciw ingerencji w wolność słowa w sieci pokazały, jak wielką wagę przywiązuje tzw. generacja Y do wolności Internetu. To jedna strona medalu. Druga jest taka, że według badań to w Internecie Polacy spotykają najwięcej hejtu. Według raportu „Mowa nienawiści. Raport z badań sondażowych” Michała Bilewicza i zespołu aż 77% młodych zetknęło się z homofoniczną mową nienawiści w Internecie, a 66% z antyromską mową nienawiści oraz 59% z antysemicką. Zwolennicy wolności słowa podkreślają, że mowa nienawiści jest przejawem głębszych procesów (m.in. uprzedzeń i dyskryminacji), więc zamach na wolność słowa i tak nie będzie skutecznym narzędziem jej zwalczania. Jednak nawet w rozwiniętych systemach demokratycznych wolność słowa nie jest wolnością absolutną. Taką umowną granicą wolności jednej osoby są prawa i wolności innego człowieka. Granica zrozumiała w teorii, nie jest już taka oczywista w praktyce, kiedy trzeba rozróżnić pomiędzy wolnością słowa i wypowiedzi jednych a wolnością innych. Ze swej strony psychologowie społeczni przekonują, że częsty kontakt ludzi z mową nienawiści powoduje, że w coraz mniejszym stopniu są oni wyczuleni na jej szkodliwość i siłą rzeczy coraz bardziej dopuszczają jej funkcjonowanie, co z kolei wpływa na mniejszą akceptację wobec grup będących obiektami hejtu. Skoro więc mowa nienawiści jest naruszeniem praw człowieka, to istnieje oczekiwanie, że w demokratycznym państwie prawa wykształcone zostaną mechanizmy skutecznego zwalczania tej patologii. Jednakże obowiązujące w Polsce prawo, mechanizmy, procedury i praktyka stosowania tego prawa nie są adekwatne do skali zjawiska. Dlatego ważna jest mobilizacja społeczeństwa obywatelskiego jako całości: organizacji pozarządowych, grup nieformalnych i osób indywidualnych. W niniejszym module chcielibyśmy pokazać, jakie są możliwości przeciwdziałania mowie nienawiści on-line. A co Ty sądzisz na ten temat: jesteś za tym, by usuwać hejty, czy je ignorować? Jesteś za karaniem sprawców mowy nienawiści, czy raczej uważasz, że to jest sfera ich wolności wypowiedzi? Jaką odpowiedzialność w tym zakresie powinny mieć portale internetowe?

Cele modułu 7:

1. refleksja nad granicą między wolnością słowa i wypowiedzi jednych a prawem do godności innych,
2. zastanowienie się nad możliwymi podejściami do eliminowania mowy nienawiści w sieci,
3. przekazanie informacji i inspiracji, jak można reagować na mowę nienawiści w konkretnych sytuacjach.

Mowa nienawiści a wolność słowa w Internecie – w poszukiwaniu uniwersalnego rozwiązania. Uwagi na marginesie rozważań Jamesa Banksa, Hanna Dębska [w:] Człowiek zalogowany. Od mowy nienawiści do integracji w sieci, s. 8 – 18

Moderacja forów jako instrument walki z mową nienawiści w sieci, Anna Maria Siwińska [w:] Mowa nienawiści w Internecie: jak z nią walczyć? Materiały z konferencji, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, s. 27 – 34

Prawne instrumenty walki z mową nienawiści a obowiązki administratorów stron internetowych, Grzegorz Wanio [w:] Mowa nienawiści w Internecie: jak z nią walczyć? Materiały z konferencji, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, s. 35 – 44

Rola dostawców usług internetowych w walce z mową nienawiści w Internecie, Adam Bodnar [w:] Mowa nienawiści w Internecie: jak z nią walczyć? Materiały z konferencji, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, s. 52 – 62

Usuwanie nienawistnych treści z Facebook’a – instrukcja

Wielkie sprzątanie FB. Stop mowie nienawiści, faszyzmowi i agresji, akcja na Facebook’u

Projekt ,,Hejtstop’’ – Projekt Polska

Prosimy o przejście do ćwiczeń:

• Ćwiczenia do Modułu 7

• Responding online hate Guide – Media Awareness Network, 2012, wersja anglojęzyczna

Prawo do wolności słowa i wypowiedzi jako fundament demokracji nie jest prawem absolutnym i może podlegać pewnym ograniczeniom. W praktyce, w przestrzeni publicznej każdego systemu demokratycznego zazwyczaj przyjęte są reguły, determinowane kulturowo, a czasem i prawnie, które wyznaczają granice wolności słowa. W kontaktach prywatnych poza savoir-vivrem czy wytycznymi wynikającymi z danej tradycji religijnej czy kulturowej nie ma jasnych, ogólnie obowiązujących zasad. Jest to więc sfera, w której potencjalnie może występować mowa nienawiści. Mimo, że, według badań, Polacy najczęściej spotykają się z hejtem w Internecie, to jednak rozmowy ze znajomymi czy telewizja także są statystycznie częstymi źródłami mowy nienawiści. Według raportu „Mowa nienawiści. Raport z badań sondażowych” Michała Bilewicza i zespołu aż 65% młodych zetknęło się z homofoniczną mową nienawiści w kontaktach ze znajomymi, a 60% z antyromską mową nienawiści oraz 38% z antysemicką. Respektując w pełni prawo do prywatności warto się zastanowić, jakie skutki może pociągać za sobą częsty kontakt z mową nienawiści. Psychologowie społeczni przekonują, że prowadzi to do coraz rzadszego dostrzegania szkodliwości hejtu i siłą rzeczy do większego zobojętnienia na jego negatywny wpływ i, z czasem, do stopniowego przyzwolenia na jego powszechną obecność, co z kolei wpływa na mniejszą akceptację wobec grup będących obiektami hejtu. Skoro więc mowa nienawiści jest naruszeniem praw człowieka, to naturalnym oczekiwaniem jest, że w demokratycznym państwie prawa wykształcone zostaną mechanizmy skutecznego zwalczania tej patologii. Obowiązujące w Polsce prawo, mechanizmy, procedury i praktyka stosowania tego prawa nie są adekwatne do skali i natężenia tego zjawiska. Dlatego ważna jest mobilizacja społeczeństwa obywatelskiego jako całości: organizacji pozarządowych, grup nieformalnych i osób indywidualnych. W niniejszym module chcielibyśmy pokazać, jakie są możliwości przeciwdziałania mowie nienawiści off-line. A co Ty sądzisz na ten temat: jesteś za tym, by reagować na hejt w kontaktach prywatnych? Czy uważasz, że osoby publiczne propagujące hejt powinny dostać czytelny sygnał, że nie ma na to pozwolenia i że nie zbudują na takiej postawie popularności czy kapitału politycznego?

Cele modułu 8:

1. refleksja nad możliwymi podejściami do eliminowania mowy nienawiści off-line,
2. przekazanie informacji i inspiracji, jak można reagować na mowę nienawiści w konkretnych sytuacjach.

Poradnik obywatela. Co możemy zrobić, gdy zetkniemy się z mową nienawiści?, Adam Kwiecień, Otwarta Rzeczpospolita. Stowarzyszenie przeciw Antysemityzmowi i Ksenofobii

Film o Mensah Schramm ,,The hate destroyer – niszczycielka hejtów’’

Społeczeństwo na rzecz tolerancji – ZGŁOŚ INCYDENT w Internecie – narzędzie do zgłaszania incydentów mowy nienawiści

Krótka instrukcja na temat zgłaszania aktów rasistowskich oraz przydatne informacje/telefony/adresy

Mowa nienawiści w sieci. Hejt na celowniku, audycja w Jedynce Polskim Radiu z dn. 23.01.2015

Prosimy o przejście do ćwiczeń:

• Ćwiczenia do Modułu 8

• 10 ways to respond to bullying – Anti-Defamation League, wersja anglojęzyczna